Թուրքիան միլիոններ է ծախսում Հայոց ցեղասպանությունը կոծկելու համար

ԺԽՏՈՂԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ
(սկիզբը` թիվ 14 և 16-ում)
ՀԱՄՈԶԵԼՈՎ ԿՈՆԳՐԵՍԻՆ
Հայոց ցեղասպանության հիշողությունը ջնջելու նպատակով Ամերիկայում Թուրքիայի ծավալած արշավի երկու գլխավոր ճակատներից մեկը գիտական շրջանակներն է: Մյուսը Կոնգրեսն է:
Թուրքիան, որպես այդ անհանգիստ տարածաշրջանի միակ մահմեդական երկիր, որ ԱՄՆ-ին և Իսրայելին իր դաշնակիցներն է անվանում, իր քաղաքական զգալի ազդեցությունն օգտագործում է` թույլ չտալու, որ ԱՄՆ-ը միանա Հայոց ցեղասպանությունը պատմական փաստ ճանաչած 22 պետությունններին:
1989-ին ԱՄՆ-ի պետքարտուղարությունը հրապարակեց ականատեսների արխիվային վկայություններ, որոնք, ըստ պետքարտուղարության պաշտոնյաների, ցույց էին տալիս, որ «բազմահազար հայեր, հիմնականում անմեղ և անօգնական կանայք ու երեխաներ, մորթվել են»: Նույն տարում ԱՄՆ-ի Սենատին ներկայացվեց ցեղասպանությունը հիշատակող օրինագիծ: Սակայն Թուրքիան պատասխանեց` արգելափակելով ԱՄՆ-ի նավատորմի նավերի մուտքը կարևոր ռազմավարական նշանակություն ունեցող թուրքական ջրային տարածքներ, արգելելով թուրքական տարածքում ԱՄՆ-ի ռազմական բոլոր վարժանքները: Օրինագիծը շատ արագ հօդս ցնդեց:
Անցած սեպտեմբերին հարցը կրկին ի հայտ եկավ: ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հարցերով հանձնաժողովը հաստատեց և Կոնգրեսին առաջարկեց պարտադիր ուժ չունեցող բանաձև ընդունել, որը դատապարտում էր օսմանյան թուրքերի` հայերի դեմ իրականացրած զանգվածային սպանությունները: Բանաձևում զոհերի թիվը 1,5 միլիոն էր նշված, իսկ սպանությունները որակվում էին որպես «ցեղասպանություն»:
Այս անգամ Թուրքիան պատասխանեց` հետ կանչելով ԱՄՆ-ում իր դեսպանին ու կանխատեսելով ծանր հետևանքներ: «Հայերի անհիմն պնդումներն ընդունելու դեպքում երկու երկրների հարաբերություններում խնդիրներ կառաջանան»,- զգուշացրեց Թուրքիայի նախագահ Աբդուլլահ Գյուլը:
«Երեկ Կոնգրեսում ոմանք ցանկանում էին կոշտ խաղ խաղալ,- հայտարարեց Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի արտաքին քաղաքականության հարցերով խորհրդական Էգմեն Բագիսը:- Վստահեցնում եմ ձեզ, որ Թուրքիան գիտի, թե ինչպես կարելի է կոշտ խաղ խաղալ»:
Հաջորդ օրը պետքարտուղարության խոսնակ Շոն ՄքՔորմաքը Միացյալ Նահանգների անունից ներողություն խնդրեց Թուրքիայից` հրապարակելով հայտարարություն, որում «ափսոսանք» էր հայտնում հանձնաժողովի գործողությունների համար, որոնք, ինչպես ինքը զգուշացրեց, «կարող են լուրջ վնաս հասցնել ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերություններին, ինչպես նաև Եվրոպայում և Մերձավոր Արևելքում ԱՄՆ-ի շահերին»:
Պաշտպանության նախարար Ռոբերտ Գեյթսն իր հերթին դեմ դուրս եկավ բանաձևին և նշեց, որ Իրաքում ԱՄՆ-ի զորքին օդային ճանապարհով ուղարկվող բեռների 70%-ը և զորքին անհրաժեշտ վառելիքի 30 տոկոսն առաքվում է Թուրքիայի տարածքով: Նախագահ Բուշը, թերևս, մոռանալով 2000 թ. իր նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում տված խոստումը, ըստ որի նախագահ ընտրվելու դեպքում ամեն ինչ կանի, որպեսզի Հայոց ցեղասպանությունը պաշտոնապես ճանաչվի, նույնպես բանաձևի դեմ հանդես եկավ:
Մինչ թուրք պաշտոնյաներն սպառնալիքներ էին հնչեցնում, Թուրքիայի կողմից վճարվող լոբբիստները կոնգրեսականներին ու հանձնաժողովներին փող էին բաժանում` քարոզարշավների և քաղաքական գործողությունների համար տրվող նվիրատվությունների տեսքով: Ներկայացուցիչների պալատում Լուիզիանայից ընտրված Բոբի Ջինդալը (հանրապետական, որը ներկայում Լուիզիանայի նահանգապետն է) և Միսիսիպիից ընտրված Ռոջեր ՈՒիքերը (ներկայում հանրապետական սենատոր է և ներկայացնում է այդ նահանգը) դադարեցին պաշտպանել բանաձևը և սկսեցին դրա դեմ հանդես գալ, սակայն միայն այն բանից հետո, երբ մոտ $20000-ական ստացան նախկին կոնգրեսականներ` հանրապետական Բոբ Լիվինգսթոնից և դեմոկրատ Ռիչարդ Գեֆհարդթից. վերջիններն այժմ աշխատում են Թուրքիայի վարձած լոբբիստական ընկերություններում, որոնց նպատակն է ճնշել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման յուրաքանչյուր փորձ:
2000-ին դեռևս պաշտոնավարող Գեֆհարդթը հայտարարեց, թե ինքը «հավատարիմ է Հայոց ցեղասպանությունն ԱՄՆ-ի կառավարությանը պաշտոնապես ճանաչել տալու գործին»: 2003 թ. նա համահովանավորեց մի բանաձև, որում «Հայոց ցեղասպանությունը» նույն հարթության վրա էր դրվում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում իրականացված ողջակիզման, Կամբոջայում և Ռուանդայում կատարված զանգվածային սպանությունների հետ: Բանաձևը թուրքական լոբբիի կայծակնային գրոհի (blitzkrieg) պատճառով անմիջապես տապալվեց:
Պաշտոնը թողնելուց և Թուրքիայի համար լոբբինգ անելու նպատակով տարեկան $1,2 միլիոնանոց պայմանագիրն ընդունելուց հետո ներկայացուցիչների պալատի մեծամասնության նախկին առաջնորդի սրտում խոր փոփոխություններ տեղի ունեցան: «Այդ բանաձևի միջոցով Թուրքիային օտարելը կարող է թուլացնել Մերձավոր Արևելքի թատերաբեմում իրականացվող գործողություններում կայունություն հաստատելու մեր ջանքերը և նույնիսկ կարող է ավելի սրել դրությունը»,- «Ինթերնեյշնլ Հերալդ Թրիբյուն»-ին ուղարկած էլեկտրոնային նամակում գրել էր նա: Անցած աշնանը, Հայոց ցեղասպանության խորհրդանշական բանաձևը վիժեցնելուն ուղղված իր ջանքերի շրջանակներում, Գեֆհարդթը թուրք դեսպան Նաբի Սենսոյին ուղեկցում էր ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Նենսի Փելոսիի և այլ դեմոկրատ առաջնորդների հետ հանդիպումներում:
Բոբ Լիվինգսթոնը, որի ընկերությանը 1999-ից ի վեր թուրքական կառավարությունը $12 միլիոնից ավելի գումար է վճարել, նույնպես միացավ արշավին: Անցած տարի աշնանը լոբբիստական ջանքերի շրջանակներում (բանաձևի հովանավորներից մեկը` հանրապետական Ադամ Շիֆը (Կալիֆոռնիայից), այդ արշավն անվանեց «ամենասաստիկը, որ ես երբևէ տեսել եմ»), Լիվինգսթոնը թուրք բարձրաստիճան պաշտոնյաներին Կապիտոլիումում գրասենյակից գրասենյակ էր ուղեկցում:
Արշավի շրջանակներում Թուրքիայի կառավարությունն ամերիկյան հեղինակավոր թերթերում ամբողջ էջ զբաղեցնող հայտարարություններ էր տպագրում, որոնք Կոնգրեսի անդամներին կոչ էին անում «աջակցել ոչ թե պատմությունն օրենսդրությամբ ամրագրելուն, այլ այն ուսումնասիրելուն ուղղված ջանքերին»: Դրանք ներառում էին նաև պետքարտուղար Քոնդոլիզա Ռայսի ուղերձը. «Պատմական այս հանգամանքները պատմաբանների շատ մանրամասն և սթափ ուսումնասիրության կարիքն ունեն», ինչը ենթադրում էր, որ պատմաբանները դեռ պետք է լրջորեն ուսումնասիրեն Հայոց ցեղասպանությունը:
Ավելի քան 100 մարդ հրաժարվեց նախկինում խոստացած աջակցությունից, և 106-րդ բանաձևն այդպես էլ Կոնգրեսում լիարժեք քվեարկության չդրվեց:
Այդ ժամանակվանից Թուրքիայի կառավարությունը շարունակում է «պատմաբանների հանձնաժողով» ստեղծելու կոչ անել` «1915-1923 թթ. կատարված դեպքերն ուսումնասիրելու» նպատակով: Առաջարկվող հանձնաժողովը գովազդվում է որպես ճշմարտության և հաշտության ազնիվ փնտրտուքի խողովակ` պատմության վիճելի անցքերի շուրջ վաղուց սպասված միջնորդություն և այս պատմության երկու կողմերին վերջապես հավասարապես լսելու հնարավորության ընձեռում:
Սակայն այսպիսի ասացվածք կա` սուտը պատմության մյուս կողմը չէ: Սուտը պարզապես սուտ է:
«Երբ խոսքը վերաբերում է Հայոց ցեղասպանության պատմական իրողությանը, գոյություն չունի հարցի մասին «հայկական» կամ «թուրքական» տեսակետ, ինչպես որ գոյություն չունի ողջակիզման պատմական իրողության մասին «գերմանական» կամ «հրեական» տեսակետ»,- գրում է Թորբեն Յորգենսենը` Ողջակիզման և ցեղասպանությունների ուսումնասիրության դանիական կենտրոնից: «Գոյություն ունի հարցի գիտական և ոչ գիտական կողմ` ընդունում կամ մերժում»:
ARARAT-CENTER.ORG-Ի ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հարկ է նշել, որ «Հարավում աղքատների իրավունքների պաշտպանության կենտրոն»-ի (Southern Poverty Law Center - SPLC) «Ինթելիջնս Փրոջեկտ» (Intelligence Project) ծրագրի նպատակն ԱՄՆ-ում ատելություն սերմանող խմբերի ու ծայրահեղականների գործունեությունը վերահսկելն է:
Այն նաև հրապարակում է «Ինթելիջնս Ռիփորթ» (Intelligence Report) եռամսյա ամսագիրը, որը Կենտրոնի կողմից հետաքննվող երևույթների վերաբերյալ տեղեկություններ է տրամադրում իրավապահ մարմիններին, լրատվամիջոցներին և հանրությանը:
Ծրագրի շրջանակներում մշակվել է նաև իրավապահների ուսուցման դասընթաց, որն օգնում է նրանց՝ հայտնաբերելու ատելության հողի վրա իրականացված հանցագործություններն ու արձագանքելու դրանց:
«Ինթելիջնս Փրոջեկտ»-ը, որի սկզբնական անվանումը «Կլանվոչ» էր (Klanwatch), ստեղծվել է 1981թ.` որպես արձագանք դրանից երկու տարի առաջ տեղի ունեցած դեպքին: Ալաբամայի Դեկատուր քաղաքում ընթացող խաղաղ երթի ժամանակ Կլանի (Klan) անդամները հարձակվել էին քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող ակտիվիստների վրա: Սևամորթ Կուրտիս Ռոբինսոնն ինքնապաշտպանության ժամանակ կրակել էր` սպանելով Կլանի անդամներից մեկին: Երբ սպանելու դիտավորությամբ հարձակում իրականացնելու մեղադրանքով բացառապես սպիտակամորթներից բաղկացած ժյուրին մեղավոր ճանաչեց Ռոբինսոնին, «Հարավում աղքատների իրավունքների պաշտպանության կենտրոն»-ը (SPLC) բողոքարկեց դատարանի որոշումը և իր առաջին քաղաքացիական դատական գործը սկսեց Կլանի դեմ:
Դատավարության ընթացքում Կենտրոնի քննիչները վկայություններ գտան, որոնք ջրի երես էին հանում Կլանի գործունեությունը: «Կլանվոչը» ստեղծվեց, որպեսզի գործողություններ ձեռնարկի Կլանի, փոխադարձ հրկիզումների, ծեծի, հրազենի կիրառման և այլ բռնությունների դեմ, որոնք հիմնականում անուշադրության էին մատնում իշխանությունները:
Չնայած ծրագրի առաջնային նպատակը Կլանի մասին տեղեկություններ հավաքելն էր, ժամանակի ընթացքում այն ընդլայնեց իր գործունեության շրջանակները:
Այսօր «Ինթելիջնս Փրոջեկտ»-ը դիտարկում է ատելության հողի վրա իրականացվող հանցագործությունները և կենցաղային խնդիրների հողի վրա առաջ եկող թշնամական խմբերի, ներառյալ նեոնացիստների, ռասիստ սքինհեդների, քրիստոնեական ինքնության հետևորդների, սևամորթ անջատականների և ծայրահեղական գրոհայինների գործողությունները` դառնալով ատելության վրա հիմնված գործողությունների ուսումնասիրության գծով հեղինակավոր մասնագետ ԱՄՆ-ում:
Քանի որ «Ինթելիջնս Փրոջեկտ»-ի կողմից դիտարկվող` ատելություն քարոզող ամենավայրագ խմբերն այլևս Կլանին չեն առնչվում, 1998-ին ծրագիրը վերանվանվեց «Ինթելիջնս Փրոջեկտ» (Intelligence Project)` «Կլանվոչի» փոխարեն:
ԱՏԵԼՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՏԱՆՈՒՄ Է ԴԵՊԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԱՂԹԱՆԱԿ
«Ինթելիջնս Փրոջեկտ»-ի հետաքննությունների շնորհիվ SPLC-ն քաղաքացիական գործեր է հարուցել ռասիստական խմբերի դեմ` ատելության հողի վրա իրականացված հանցանքներում նրանց ունեցած դերի համար: Ծրագրի գործունեության առաջին 17 տարիների ընթացքում SPLC-ի հարուցած դատական գործերի շնորհիվ ավելի քանի 40 անհատների և սպիտակամորթների ինը խոշոր ռասիստական կազմակերպությունների գործունեություն է կասեցվել:
«Արարատ» ռազմավարագիտական կենտրոն Արտասահմանյան մամուլի տեսություն էջից
http://artmamul.ararat-center.org

Մեկնաբանություններ